Een diepgewortelde verslaving
Net als Engeland tijdens de industriële revolutie van de 18e en 19e eeuw, baseerde China zijn buitengewone industriële revolutie aan het begin van de 21e eeuw op steenkool.
De grafiek van het primaire energieverbruik in China illustreert dit ondubbelzinnig. Het Chinese energiesysteem is altijd grotendeels gedomineerd geweest door steenkool. In 1990 was steenkool goed voor 77% van de primaire energie, voornamelijk aangevuld met olie (15%) en hydro-elektriciteit (5%). In 2000 was er weinig veranderd : het primaire energieverbruik was met 49% gestegen ten opzichte van 1990 (4,0% per jaar), waarbij steenkool nog steeds goed was voor 70%.
De economische explosie 2000-2011
De periode 2000-2011 was er een van industriële en economische explosie. China werd de fabriek van de wereld. Het BBP (in constante US dollar) vermenigvuldigde met 3 (+10,5% per jaar), het energieverbruik met 2,65 (+9,3% per jaar) en het steenkoolverbruik met 2,7 (+9,4% per jaar). In 2011 was steenkool nog steeds goed voor 70,7% van het primaire energieverbruik. En 78,3% van de elektriciteitsproductie werd met steenkool gestookt.
Een massale afhankelijkheid van steenkool was praktisch vanzelfsprekend: de grondstof is overvloedig aanwezig in het land, de winningskosten zijn laag en aangezien groei de absolute prioriteit heeft boven elke andere overweging, met name op milieugebied, kon de impact op de vervuiling worden verwaarloosd. Een verregaande decentralisatie naar de provincies van de beslissingen om steenkool te winnen en elektriciteitscentrales te bouwen die steenkool gebruiken, in combinatie met een verscherpte concurrentie tussen de provincies, zal de afhankelijkheid van steenkool vergroten.
Het begin van de veranderingen: 2011-2022
Hoewel de perceptie van de dominante positie van steenkool blijft bestaan, markeert de periode 2011-2022 het begin van verschillende verschuivingen. Terwijl het totale verbruik van primaire energie blijft stijgen (+41% of +3,2% per jaar), is de groei van steenkool gematigder (+11% of slechts 0,9% per jaar) en vergroten nieuwe hernieuwbare energiebronnen (vermenigvuldigd met 11 of +25% per jaar), kernenergie (vermenigvuldigd met 4,5 of +15% per jaar) en gas (vermenigvuldigd met 2,7 of +10% per jaar) hun aandeel in de energiemix. De economische context is ook veranderd : de gemiddelde jaarlijkse groei bedraagt nu slechts 6,4%.
Elektriciteit en steenkool
Tot op de dag van vandaag wordt er massaal geïnvesteerd in kolencentrales, omdat de kosten voor de productie van elektriciteit uit kolencentrales concurrerend blijven, zelfs in vergelijking met nieuwe hernieuwbare energiebronnen.
De grafiek toont de evolitie van de productiecapaciteit voor kolen-, wind-, fotovoltaïsche en kerncentrales. De informatie is aangevuld door de evolutie van de belastingsfactor die de geleidelijke vermindering van het gebruik van kolencentrales benadrukt.
De grafiek toont de wijdverspreide dominantie van steenkool, vooral tot 2015. Aan het begin van de jaren 2000 nam de capaciteit langzaam toe en piekte de bezettingsgraad (rechteras) op meer dan 75%. Vanaf 2005 nam de capaciteit snel toe (een verdubbeling in 7 jaar) en daalde de bezettingsgraad tot 60%. Vanaf 2015 neemt de capaciteit langzamer toe (+24% van 2015 tot 2022), met een gelijktijdige toename van de zonne-, wind- en nucleaire capaciteit. Sinds 2015 ligt de bezettingsgraad van kolencentrales tussen 50% en 60%.
De pers bericht regelmatig over nieuwe vergunningen die in China zijn verleend voor kolengestookte centrales. In 2022 bedroeg de totale capaciteit van nieuw verleende vergunningen 106 GWe, en 50 GWe was in aanbouw (meer dan 95% van de wereldwijd verleende vergunningen !). In 2023 zette het fenomeen zich voort met 70 GWe aan nieuwe vergunningen eind september. Een gedetailleerde analyse laat zien dat de meeste projecten niet voldoen aan de doelstellingen van de centrale overheid (in april 2021 kondigde president XI Ping “strenge controles” aan op nieuwe projecten voor energiecentrales) : de meeste vergunningen worden verleend in provincies waar er geen probleem is met de continuïteit van de energievoorziening of behoefte aan steun voor hernieuwbare energie. Uit een gedetailleerde analyse blijkt ook dat veel vergunningen niet worden verleend of, wanneer ze worden verleend, meerdere oudere centrales vervangen. Als gevolg daarvan steeg de totale geïnstalleerde capaciteit in 2022 met slechts 15 GWe, en zal de stijging in 2023 naar verwachting van dezelfde orde van grootte zijn.
Energieverbruik per inwoner
Opnieuw zegt een grafiek alles. Het primaire energieverbruik van China per inwoner in 2022, uitgesplitst naar de verschillende bronnen, wordt vergeleken met dat van de EU+VK, Noord-Amerika en de rest van de wereld.
De dominantie van steenkool in China is duidelijk, net als het feit dat het energieverbruik per hoofd van de bevolking het wereldgemiddelde heeft overschreden en het Europese niveau nadert. Het steenkoolverbruik per hoofd van de bevolking in China is bijna 5 keer zo hoog als in Europa, 3 keer zo hoog als het wereldgemiddelde en 2,5 keer zo hoog als het gemiddelde voor Noord-Amerika !
Een onevenwichtige energiemix
De energiemix van China is dan ook zeer onevenwichtig vergeleken met de mondiale energiemix. Steenkool is in China meer dan twee keer zo belangrijk als in de rest van de wereld. En terwijl waterkracht en nieuwe hernieuwbare energiebronnen (net) iets belangrijker zijn dan in de rest van de wereld, is het gebruik van olie en gas veel lager.
Een al even onevenwichtige elektriciteitsmix
Logischerwijs wordt de Chinese elektriciteitsmix ook gedomineerd door steenkool. Het logische complement is de vrijwel afwezigheid van aardgas (3,3% vergeleken met een wereldgemiddelde van 23,5%). De andere bronnen (nieuwe hernieuwbare energiebronnen, waterkracht en, in mindere mate, kernenergie) wegen even zwaar als hun tegenhangers wereldwijd.
Maar deze onevenwichtigheid, gecombineerd met een van de hoogste en snelst groeiende percentages van elektrificatie van de eindenergie ter wereld, is potentieel een belangrijke troef voor China’s energietransitie. De snelle ontwikkeling van nieuwe hernieuwbare energiebronnen, zoals nu het geval is, de voortdurende ontwikkeling van waterkracht en een mogelijke versnelling van de ontwikkeling van kernenergie openen perspectieven om het gewicht van steenkool te verminderen en zo elektriciteit en energie koolstofvrij te maken zonder de overstap naar aardgas te hoeven maken. Op voorwaarde dat de beslissingen van de provincies in lijn zijn met de wensen van de centrale overheid. Op de voet en op de (lange) termijn te volgen.
© Michel Allé
December 2023